Δεύτερος και απαράβατος κανόνας Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου: Στο πεδίο των θαλασσών λίγες ήταν οι συγκρούσεις. Στο μεγαλύτερο μέρος του πολέμου τα υποβρύχια βρίσκονταν στην επιφάνεια. Πάνε οι παλιές εποχές των ναυμαχιών…  Πάνε;;

1914

Στη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου η τεχνολογία  εκτός  από τη στεριά κάνει την εμφάνιση της και στη θάλασσα. Γερμανοί και Άγγλοι εκτιμούν πως η τελική λύση του πολέμου ίσως δοθεί τελικά στον ωκεανό. Βασιλιάς στη νέα αυτή πραγματικότητα είναι τα υποβρύχια. Ποιος  είναι όμως ο βασικός στόχος του ναυτικού πολέμου; Πρώτος και κύριος – ποιός άλλος – οι βυθίσεις μεγάλης κλίμακας. Συμπληρωματικά όμως υπάρχει ακόμη ένας: ο ναυτικός αποκλεισμός των λιμανιών.

Η Μεγάλη Βρετανία έχει για αρκετά χρόνια την πρωτοκαθεδρία στη θάλασσα. Ως μικρή χώρα, για να αφήσει το στίγμα της στο παγκόσμιο γίγνεσθαι, πρέπει να βρει μια λύση στο εδαφικό της πρόβλημα. Οι πόλεμοι δε συμφέρουν ιδιαίτερα. Ο στόχος είναι στόχος όμως. Το εμπόριο θα κάνει δουλίτσα και αυτή τη φορά. Οι ανοιχτοί εμπορικοί δρόμοι προϋποθέτουν ωστόσο έλεγχο των θαλασσών. Πώς θα γίνει αυτό; Με τη δημιουργία μιας ισχυρής ναυτικής δύναμης. Και πράγματι, μετά τη ναυμαχία του Τραφάλγκαρ (1805), η Μεγάλη Βρετανία γίνεται απόλυτος κυρίαρχος των θαλασσών.

Στη δεκαετία ωστόσο πριν τον πόλεμο η βρετανική ναυτική υπεροχή ήλθε αντιμέτωπη με μια νέα πρόκληση. Όταν ο Γουλιέλμος Β’ ανεβαίνει στον γερμανικό θρόνο βάζει ένα προσωπικό στοίχημα: να κάνει τη Γερμανία παγκόσμια υπερδύναμη. Για να το πετύχει αυτό, όπως έχουμε ξαναπεί, έπρεπε να δημιουργήσει ναυτικό. Η φιλοδοξία αυτή οδήγησε σε τι άλλο; Σε έναν εκτεταμένο ναυτικό εξοπλιστικό αγώνα.

Βασικό αντικείμενο ανταγωνισμού των δύο αυτοκρατοριών ήταν ένα θωρηκτό, το «Ντρέντνοτ». Αυτή η τεράστια καινοτομία της εποχής εισάγει δύο βασικές αλλαγές στα θωρηκτά. Πρώτον, αντικαθιστά τα 4 βαριά κανόνια των παλιών θωρηκτών με 8 ή 10 και δεύτερον αποκτά ισχυρούς τούρμπο κινητήρες  που χάριζαν μεγάλες ταχύτητες. Ως τον Αύγουστο του 1914 η Γερμανία είχε κατασκευάσει 13 θωρηκτά τύπου Ντρέντνοτ και η Βρετανία 21.

Υπήρχε ωστόσο ένα προβληματάκι. Και οι δύο πλευρές εξαιτίας του τεράστιου κόστους των θωρηκτών αυτών δεν επιθυμούσαν να βγάλουν τον στόλο τους στη θάλασσα. Φοβόντουσαν ότι στην περίπτωση αυτή μια ενδεχόμενη ήττα σε ναυμαχία θα έφερνε την λήξη του πολέμου σε ένα απόγευμα. Επομένως οι δυο στόλοι βρίσκονταν στα αγκυροβόλια ή στις βάσεις τους, απειλώντας ο ένας τον άλλο, δίχως όμως να βγαίνουν στη θάλασσα.

Και θα σκέφτεσαι τώρα εσύ λοιπόν, εάν δεν πολεμούσαν, τι στο καλό έκαναν όλα αυτά τα πλοία; Προς τι όλοι αυτοί οι εξοπλισμοί; Δυο ολόκληρα χρόνια πολέμου χρειάστηκαν για να εμπλακούν οι δυο στόλοι σε ναυμαχία…

1915

Η κύρια τακτική των Βρετανών ήταν να επιβάλουν ναυτικό αποκλεισμό στη Γερμανία, σταματώντας με αυτό τον τρόπο τις εμπορικές της σχέσεις  με τον υπόλοιπο κόσμο. Σύντομα ο βρετανικός στόλος με τα πολλά καταδρομικά και αντιτορπιλικά πλοία του θα αποκτήσει τον έλεγχο της Βόρειας Θάλασσας. Με αυτόν τον τρόπο λοιπόν πέτυχε την παρεμπόδιση των φορτίων από τους συμμάχους της Γερμανίας. Πολλά από τα φορτία αυτά μάλιστα, για να είναι όλοι ευχαριστημένοι, κατέληξαν στα βρετανικά λιμάνια.

Λίγους μήνες αργότερα ένα νέο όπλο φέρνει επανάσταση στον ναυτικό πόλεμο. Οι Γερμανοί το αποκαλούν «U–BOAT», εμείς θα το πούμε υποβρύχιο. Τα πρώτα υποβρύχια ήταν μικρά και ευάλωτα και δεν παρείχαν καμία αίσθηση ασφάλειας. Το αποτέλεσμα ήταν στην αρχή η οργάνωση του πληρώματος βασιζόταν ως επί το πλείστον σε εθελοντές. Πράγματι, όταν ξεκίνησε ο πόλεμος, η Μεγάλη Βρετανία είχε πιο πολλά υποβρύχια από τους Γερμανούς. Στην συνέχεια όμως του πολέμου η γερμανική παραγωγή υποβρυχίων ήταν αλματώδης.

Ανάμεσα στους δυο στόλους υπάρχει μια ουσιαστική διαφοροποίηση. Οι Άγγλοι είχαν μεν τα υποβρυχιάκια τους, αλλά η χρήση τους ήταν είτε αμυντική είτε αναγνωριστική. Οι δε Γερμανοί όμως είχαν σκεφτεί έναν διαφορετικό τρόπο αξιοποίησής τους. Τα χρησιμοποιούσαν για την βύθιση των ξένων πλοίων.

Μέσα σε μια μόνο ημέρα ο γερμανικός στόλος βύθισε τρία βρετανικά πλοία. Τα «Χόγκ»,  «Κρέσιρ»  και «Αμπουκίρ». Τουλάχιστον 1.400 ναύτες σκοτώθηκαν.

Πολλές φορές ωστόσο ο στόχος των γερμανικών υποβρυχίων ήταν εμπορικά κι όχι πολεμικά πλοία. Ο αιφνιδιασμός αυτός όμως προκαλούσε διπλωματικό και νομικό κώλυμα.  Σύμφωνα με τον διεθνή νόμο τα πολεμικά πλοία όφειλαν πρώτα να σταματήσουν το εμπορικό πλοίο, να επιβιβαστούν σε αυτό και να ελέγχουν το φορτίο. Εάν το φορτίο προοριζόταν για βοήθεια του αντιπάλου, το υποβρύχιο έπρεπε να αφήσει το πλήρωμα να αποβιβαστεί από το πλοίο κι έπειτα να το ανατινάξει. Οι κυβερνήτες λοιπόν των πλοίων συχνά αγνοούσαν το διεθνές δίκαιο και βύθιζαν εμπορικά πλοία απροειδοποίητα.

Ο πόλεμος των χαρακωμάτων στο Δυτικό Μέτωπο είχε φέρει και τις δυο παρατάξεις σε πλήρες αδιέξοδο. Για να βγουν από την δύσκολη κατάσταση, οι Γερμανοί αποφάσισαν να ανακόψουν το ζωτικό εμπόριο της Αγγλίας. Πώς θα το πετύχαιναν αυτό όμως; Αυξάνοντας τις επιθέσεις σε εμπορικά πλοία. Ο πόλεμος των υποβρυχίων είχε ξεκινήσει πλέον χωρίς περιορισμούς. Μέσα σε 3 μήνες τα γερμανικά πλοία είχαν βυθίσει 115 συμμαχικά πλοία. Κάποια στιγμή όμως ένα γερμανικό υποβρύχιο το παράκανε…

Στις 7 Μαΐου 1915 το αγγλικό υπερωκεάνιο Lusitania σαλπάρει από τις Η.Π.Α για τη Μεγάλη Βρετανία. Στην διάρκεια του ταξιδιού το γερμανικό υποβρύχιο U20 πέτυχε την βύθισή του. Πάνω από 1.200 άνθρωποι πνίγηκαν. Το δυσάρεστο αυτό γεγονός, όπως καταλαβαίνετε, εκμεταλλεύτηκε η Αγγλία αποσκοπώντας αυτή τη φορά στην έμπρακτη βοήθεια της Αμερικής.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Μονογραφίες

D. Reynolds, The Long Shadow: The Great War and the Twentieth Century, New York (WW Norton & Co), 2014² [1^η: 2013]

Μεταφρασμένες εκδόσεις

M. Howard, The First World War, Oxford (Oxford University Press), 2002 (ελλ. έκδοση: Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος, μτφρ. Χ. Τσαλικίδου, επιμ. Γ. Αβραμίδης, Θεσσαλονίκη (Θύραθεν), 2004)

Συνεχίζεται…