Την προηγούμενη φορά, είδαμε πώς ήταν η ζωή λίγο πριν τον πόλεμο. Σήμερα θα αναφερθούμε στην κήρυξη ή μάλλον… στις κηρύξεις του πολέμου.

Αυτό που πρέπει σε κάθε περίπτωση να γίνει σαφές είναι, ότι ο πόλεμος δεν ήταν εξ αρχής παγκόσμιος. Έγινε παγκόσμιος, όταν οι ευρωπαϊκές δυνάμεις έκριναν πως είχε έρθει η ώρα να αναμειχθούν στον πόλεμο και οι υπερατλαντικές τους κτήσεις, προκειμένου να στρατολογηθούν περισσότεροι άντρες. Όταν μιλάμε για υπερατλαντικές κτήσεις την περίοδο εκείνη, αναφερόμαστε σε χώρες της Αφρικής, της Ασίας, της Ωκεανίας και της λοιπής υφηλίου, που βρίσκονται υπό την κυριαρχία κάποιας ευρωπαϊκής αυτοκρατορίας. Μια απ’ αυτές είναι και η Αυστραλία, η οποία θα στείλει 300.000 άνδρες. Άλλοι τόσοι  θα καταταγούν επίσης από τη Νέα Ζηλανδία και τον Καναδά, με σκοπό να βοηθήσουν τη Μεγάλη Βρετανία. Παράλληλα 100.000 Ινδοί θα επισκεφτούν για πρώτη φορά τη γηραιά ήπειρο, προκειμένου να ενισχύσουν την Αντάντ με ανθρώπινο δυναμικό. Η Γαλλία απ’ τη μεριά της θα φέρει Κινέζους μισθοφόρους εργάτες, ώστε να κάνουν τις βαριές δουλειές.    Το 1917, όταν θα μπει και η Αμερική στον πόλεμο, ακόμη 4.000.000 νεαροί άνδρες θα ενταχθούν στον στρατό της Αντάντ. Πολλοί απ’ αυτούς μάλιστα θα είναι και Αφροαμερικανοί.

Ας δούμε όμως πώς τελικά ξεκίνησε ο Μεγάλος Πόλεμος. Η κήρυξη ενός πολέμου είναι ένα σχετικά κατανοήσιμο αντικείμενο μελέτης. Τι γίνεται όμως όταν βρισκόμαστε αντιμέτωποι με ένα τσουνάμι κηρύξεων πολέμων; Κι όχι, δεν υπερβάλλω.

Στις 28 Ιουλίου του 1914, έπειτα απ’ τη δολοφονία του διαδόχου του θρόνου, οι Αψβούργοι κηρύσσουν τον πόλεμο στη Σερβία. Η ομόδοξη Ρωσία βλέποντας τη φίλη Σερβία να απειλείται κηρύσσει στις 29 Ιουλίου τον πόλεμο στην Αυστροουγγαρία και στις 30 Ιουλίου τον πόλεμο στη Γερμανία. Όπως έχουμε τονίσει όμως, η Γερμανία δεν επιθυμούσε σε καμία περίπτωση μια διμέτωπη σύγκρουση από Ανατολή και Δύση, επομένως ζήτα από τον Τσάρο Νικόλαο να ακυρώσει την επίθεση. Ο Τσάρος αρνείται το αίτημα του Κάιζερ κι έτσι, όπως καταλαβαίνετε, ξεκινά ένα ντόμινο κηρύξεων πολέμων.

Την 1 Αυγούστου του 1914 η Γερμανία κηρύσσει επίσης τον πόλεμο στη Ρωσία και δύο μέρες αργότερα στη Γαλλία. Πρωταρχικός στόχος της Γερμανίας ήταν να φτάσει στο Παρίσι, πρωτεύουσα της Γαλλίας, και να το καταλάβει πριν οι Ρώσοι ολοκληρώσουν τη γενική επιστράτευσή τους. Για να το πετύχει αυτό όμως, έπρεπε να περάσει μέσα από το Βέλγιο, μια μικρή, ουδέτερη γειτονική χώρα της Γαλλίας, η οποία όμως προστατευόταν από την Αγγλία. Έτσι στις 4 Αυγούστου του 1914 η Μεγάλη Βρετανία κηρύσσει τον πόλεμο στη Γερμανία.

Στη συνέχεια η Αυστροουγγαρία απαντά με κήρυξη πολέμου στη Ρωσία στις 5 Αυγούστου του ίδιου έτους. Σειρά τώρα πήραν και μικρές χώρες, όπως για παράδειγμα η Σερβία και το Μαυροβούνιο, που κήρυξαν τον πόλεμο στη Γερμανία και την Αυστροουγγαρία αντίστοιχα τις δύο επόμενες ημέρες. Πάρτε μια βαθιά ανάσα, γιατί έχουμε δρόμο μπροστά μας…

Γαλλία και Αγγλία στις 10 Αυγούστου του 1914 κηρύσσουν τον πόλεμο στη σύμμαχο της Γερμανίας, την Αυστροουγγαρία. Το μικρό Μαυροβούνιο απ’ την άλλη, κηρύσσει δύο μέρες αργότερα τον πόλεμο στη Γερμανία.

Έπειτα από λίγες μέρες, στις 25 Αυγούστου του 1914, η Αυστροουγγαρία κηρύσσει τον πόλεμο στην Ιαπωνία. Να που τώρα ο πόλεμος αρχίζει να αποκτά σιγά – σιγά παγκόσμιο χαρακτήρα. Η Ιαπωνία με τη σειρά της απαντά λίγες ημέρες μετά με κήρυξη πολέμου σε Γερμανία και Αυστροουγγαρία. Την ίδια μέρα μάλιστα η Αυστροουγγαρία θα κηρύξει, προς υποστήριξη της Γερμανίας, τον πόλεμο στο Βέλγιο.

Ας μη σας κουράζω άλλο όμως.  Αυτό που πρέπει να γνωρίζει κάθε φίλος της ιστορίας, όταν αναφέρεται στον Μεγάλο Πόλεμο, είναι πως κάπως έτσι ξεκίνησαν οι συγκρούσεις. Φυσικά η κήρυξη πολέμων συνεχίστηκε να επαναλαμβάνεται σαν μοτίβο για κάθε νέα χώρα που έμπαινε στη διαμάχη μέχρι το 1918. Ήδη πάντως από το πρώτο έτος του πολέμου τα δύο στρατόπεδα είχαν σχηματιστεί.

Η Γερμανία μαζί με την Αυστροουγγαρία, την Οθωμανική Αυτοκρατορία και τη Βουλγαρία σχημάτισαν το ένα στρατόπεδο, τις λεγόμενες «Κεντρικές Δυνάμεις». Ενδεχομένως πολλοί από εσάς να γνωρίζετε και την παρουσία της Ιταλίας στην ομάδα των χωρών αυτών. Η Ιταλία και στους δύο παγκοσμίους πολέμους ήταν μια ιδιαίτερη περίπτωση, γνωστή ευρέως για την αλλαγή στρατοπέδων. Εε, κάτι τέτοιο συνέβη και στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Μέχρι το 1915 η Ιταλία ήταν με το μέρος των Κεντρικών Δυνάμεων. Η Αντάντ ωστόσο, έναν χρόνο μετά την κήρυξη του πολέμου, κατόρθωσε να την πάρει με το μέρος της υπό το πρίσμα ποικίλων εδαφικών υποσχέσεων σε βάρος των παλαιών της συμμάχων, Βουλγάρων και Οθωμανών.

Το αντίπαλο στρατόπεδο, γνωστό κοινώς ως Αντάντ,  απαρτιζόταν από τους Αγγλογάλλους, τη Ρωσία μέχρι το 1917, τη Σερβία, το Μαυροβούνιο, το Βέλγιο, την Ιαπωνία, τη Ρουμανία και την Πορτογαλία από το 1916, την Ελλάδα και τις ΗΠΑ  από το 1917 και τέλος την Κίνα. Και σε αυτό το στρατόπεδο καθ’ όλη τη διάρκεια του πολέμου υπήρξαν αρκετές διαφοροποιήσεις. Το 1917 για παράδειγμα στη Ρωσία ξέσπασε η Οκτωβριανή Επανάσταση, με αποτέλεσμα οι Ρώσοι να εγκαταλείψουν τον πόλεμο. Το μεγάλο κενό βέβαια που άφησαν οι Ρώσοι ήλθαν να γεμίσουν το ίδιο έτος οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Στις 3 Αυγούστου του 1917 οι ΗΠΑ εισήλθαν στον πόλεμο, για να «εξασφαλίσουν την ελευθερία των θαλασσών», όπως διακήρυξε ο Αμερικανός πρόεδρος W.Wilson. Τα γερμανικά υποβρύχια, βλέπετε, είχαν βυθίσει σειρά αμερικανικών εμπορικών πλοίων δημιουργώντας τρομερή αναστάτωση στην αμερικανική κοινή γνώμη.

Η Ελλάδα, απ’ την άλλη μεριά, εισήλθε στον ΑΠΠ μέσα σε ένα κλίμα αστάθειας και διχασμού. Από τη μια πλευρά υπήρχε ο βασιλιάς Κωνσταντίνος που τασσόταν υπέρ της ουδετερότητας. Από την άλλη όμως υπήρχε και ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος που ήδη από το 1915 ζητούσε τη συμμετοχή της χώρας στην επιχείρηση των Δαρδανελίων στη γειτονική Τουρκία με το πλευρό της Αντάντ. Η μόνιμη άρνηση του παλατιού για συμμετοχή της Ελλάδας στον πόλεμο σε συνδυασμό με το κλίμα πόλωσης που υπήρχε στην ελληνική κοινωνία της εποχής εκείνης διαίρεσε την Ελλάδα σε δύο παρατάξεις, τους Φιλοβασιλικούς και τους Φιλοβενιζελικούς. Ο Βενιζέλος σε απάντηση, στις 16 Αυγούστου 1916, οργανώνει το Κίνημα Εθνικής Αμύνης στη Θεσσαλονίκη με υποστήριξη της Αντάντ και στις 24 Νοεμβρίου θα κηρύξει τον πόλεμο στις Κεντρικές Δυνάμεις. Η Αντάντ προς υπεράσπιση του Βενιζέλου θα βομβαρδίσει περιοχές της Αθήνας γύρω από το στάδιο και κοντά στα ανάκτορα, ενώ παράλληλα θα αποστείλει τελεσίγραφο στον βασιλιά Κωνσταντίνο ζητώντας  την απομάκρυνσή του από τον θρόνο. Πράγματι στις 15 Ιουλίου του 1917 ο ίδιος θα φύγει για την Ελβετία, ενώ ο Ε. Βενιζέλος θα επιστρέψει στην Αθήνα, για να κηρύξει πλέον και επίσημα τον πόλεμο στις Κεντρικές Δυνάμεις το πρωί της ίδιας ημέρας.

Μετά την κήρυξη του πολέμου η ώρα της σύγκρουσης είχε φτάσει. Η επιστράτευση ήταν άμεση και η διάθεση των ανδρών ιδιαίτερα χαρούμενη. Ένα νέο είδος πολέμου ωστόσο επρόκειτο να υιοθετηθεί και από τα δύο αντίπαλα στρατόπεδα. Η τεχνολογία  και αυτήν τη φορά είχε βάλει το χεράκι της.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Μεταφρασμένη

A. Livesey, Great Battles of World War I, New York (Macmillan General Reference), 1989 (ελλ. έκδοση: Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος, μτφρ. & επιμ. Δ. Γεδεών, Αθήνα (Σαββάλας), 2005)

Ξενόγλωσση

D. Reynolds, The Long Shadow: The Great War and the Twentieth Century, New York (WW Norton & Co), 2014

Ελληνόγλωσση

Γ. Θ. Μαυρογορδάτος,  1915, Ο Εθνικός Διχασμός, Αθήνα (Πατάκης), 2015

Διαδικτυακός τόπος

«Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος: η επόμενη μέρα», άρθρο στον ιστότοπο του United States Holocaust Memorial Museum, https://encyclopedia.ushmm.org/tags/el/tag/world-war-i (τ.π. 08.010.2017)

«Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος: Συνθήκες και πολεμικές αποζημιώσεις», άρθρο στον ιστότοπο του United        States Holocaust Memorial Museum, https://encyclopedia.ushmm.org/tags/el/tag/world-war-i (τ.π. 08.010.2017)

«Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος», άρθρο στον ιστότοπο του United States Holocaust Memorial Museum, https://encyclopedia.ushmm.org/tags/el/tag/world-war-i (τ.π. 08.010.2017)